تفاسیر فقهی مالکیانتفاسیر فقهی گرایشی در تفسیر قرآن کریم می‌باشد که توجه عمده مفسّر در آن‌ها به تفسیر و تبیین آیات الاحکام می‌باشد. مالکیان نیز تفاسیر متعددی با گرایش فقهی دارند. ۱ - کهنترینهافقهای مالکی نیز تفاسیر فقهی چندی تألیف کرده‌اند که کهن‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از: ۱.۱ - احکام القرآناحکام القرآن اثر ابوبکر محمد بن عبدالله معروف به ابن العربی (م. ۵۴۳ ق). وی نیز آیات فقهی را به ترتیب سور قرآن تفسیر و در کنار طرح مسائل فقهی آیات، گاه مسائل لغوی و ادبی دخیل در فهم آیه را نیز مطرح می‌کند. [۱]
التفسیر والمفسرون، ذهبی، ج ۲، ص ۴۵۵.
[۲]
جای‌گاه قرآن در استنباط احکام، ص ۸۶.
به روایات و افعال پیامبر و صحابه نیز تمسک می‌جوید. [۳]
المفسرون، حیاتهم و منهجهم، ص ۱۱۷.
در مواردی پرشمار به آرای دیگر مذاهب اهل سنت نیز اشاره کرده، به رد و ابطال آن‌ها می‌پردازد. [۴]
التفسیر والمفسرون، ذهبی، ج ۲، ص ۴۵۲ - ۴۵۴.
۱.۲ - الجامع لاحکام القرآنالجامع لاحکام القرآن اثر محمد بن احمد انصاری قرطبی (م. ۶۷۱ ق). این تفسیر هر چند از تفاسیر جامع و ادبی قرآن است، به سبب گرایش مؤلف به طرح گسترده مباحث فقهی از تفاسیر فقهی به شمار می‌آید. [۵]
التفسیر والمفسرون، ذهبی، ج ۲، ص ۴۵۸.
وی مباحث فقهی قرآن را به تفصیل و همراه با نقل آرای دیگر مذاهب اسلامی می‌آورد، به گونه‌ای که حتی کتاب‌های خاص آیات الاحکام نیز به این گستردگی به مباحث فقهی نپرداخته‌اند، چنان‌که ذیل آیه ۱۸۷ بقره /۲، ۳۶ فرع فقهی و ذیل آیه ۲۸۲ این سوره، ۵۳ فرع را بررسی کرده است. او در تفسیر آیات از روایات نبوی و اقوال صحابه و تابعان نیز بهره جسته است. [۸]
تفسیر قرطبی، ج ۲، ص ۲۱۰ - ۲۲۵.
[۹]
تفسیر قرطبی، ج ۳، ص ۲۴۳ - ۲۶۲.
[۱۰]
التفسیر والمفسرون، ذهبی، ج ۲، ص ۴۵۸ - ۴۵۹.
۲ - تفاسیر فقهی حنبلیاندیگر فِرَق مذاهب اسلامی نیز تفاسیر متعددی در آیات الاحکام تألیف کرده‌اند که به جهت برخوردار نبودن از شهرت و اعتبار کافی به ذکر مهم‌ترین آن‌ها اکتفا می‌شود؛ از مهم‌ترین تفاسیر فقهی حنبلیان می‌توان به آیات الاحکام اثر محمد بن حسین بن فراء (م. ۴۵۸ ق.) و تفسیر آیات الاحکام اثر ابن قیّم جوزی (م. ۷۵۱ ق.) اشاره کرد. ۳ - تفاسیر فقهی زیدیهاز تفاسیر زیدیه نیز یکی شرح آیات الاحکام اثر یحیی بن حمزه یمنی (م. ۷۴۹ ق.) و دیگری شرح آیات الاحکام اثر محمد بن یحیی صعدی یمانی (م. ۹۵۷ ق.) است. ۴ - تفاسیر فقهی فرقه ظاهریهفرقه ظاهریه نیز در تفسیر فقهی کتب متعددی نگاشته‌اند که از میان آن‌ها می‌توان از احکام القرآن اثر داود بن علی ظاهری (م. ۲۷۰ ق.) و احکام القرآن اثر عبدالله بن احمد معروف به ابن مفلس (م. ۳۲۴ ق.) یاد کرد. ۵ - شمار تفاسیر فقهیشمار تفاسیر و کتاب‌های آیات الاحکام تاکنون به ۱۶۹ رسیده است. [۱۱]
پژوهش‌های قرآنی، س ۱، ش ۳، ص ۱۶۵ - ۱۸۴، «کتاب شناسی احکام قرآن».
برخی، تفاسیر فقهی را از نخستین تفاسیر موضوعی دانسته‌اند که در موضوعی خاص یعنی مباحث فقهی قرآن نگاشته شده‌اند. [۱۲]
التفسیر والمفسرون، معرفت، ج ۲، ص ۳۷۳.
۶ - پانویس
۷ - منبعدائرة المعارف قرآن کریم، برگرفته از مقاله تفسیر فقهی قرآن، ج۸، ص۳۰۱. |